कुनै बेला नेपालमा नेपाली भनिने खस भाषामा मात्र चलचित्रहरु बन्ने गर्दथ्यो । यो क्रम वि.सं २०४३ सम्म निरन्तर चलि नै रह्यो । वि.सं. २०४४ मा आएर बल्ल यो क्रम तोडियो । त्यत्तिबेला पहिलो गैर नेपाली (खस) भाषाको चलचित्रको रुपमा “सिलु” बन्यो । जुन नेपाल भाषामा बनेको थियो । यसरी “सिलु” ले एकातिर पहिलो नेवाः चलचित्रको दर्जा पायो भने अर्कोतिर यो नै पहिलो आदिवासी जनजाति मातृभाषाको चलचित्र हुन पुुग्यो । “सिलु” का नायक जय श्रेष्ठ र नायिका स्व. नबिना श्रेष्ठ आदिवासी जनजाति मातृभाषा तर्फका पहिला नायक र नायिका हुने श्रेय पाए भने यस चलचित्रका निर्देशक प्रदिप रिमालले निर्देशकको तर्फको त्यो गौरव हासिल गरे ।

Silu

Know more about Nepali Movie 'Silu'

“सिलु” प्रदर्शित हुँदासम्मको संख्यात्मक स्थीति गणना गर्ने हो भने वि.सं. २००८ सालमा प्रदर्शित “सत्य हरिश्चन्द्र”, २०२२ मा प्रदर्शित “आमा” देखि माइतीघर, परिवर्तन, हिजो आज भोलि, मनको बांध, कुमारी, सिन्दुर, जीवन रेखा, बदलिंदो आकाश, जुनी, आदर्श नारी, कान्छी, बासुदेव, के घर के डेरा, कुुसुमे रुमाल र विश्वास गरी जम्मा १७ वटा मात्र चलचित्र प्रदर्शित भईसकेको अवस्था थियो भने “सिलु” अठारौं चलचित्र थियो ।

“सिलु” चलचित्रपछि नेपाल भाषाको दोस्रो चलचित्रको रुपमा “राजमति” बन्यो । जुन वि.सं. २०५२ फागुनतिर प्रदर्शनमा आएको थियो । यस चलचित्रका निर्देशक नीर शाह हुन् । यसमा हिसिला महर्जनले राजमतिको शिर्ष भुमिका निर्वाह गरेकिथिइन् भने उनलाई अभिनयमा श्रीकृष्ण श्रेष्ठ र मणिराज लवटले नायकहरुका रुपमा साथ दिएका थिए । कलात्मक मूल्य र मान्यतामा उत्कृष्ट ठहरिएको “राजमति” चलचित्रलाई अहिलेसम्मपनि नेपाल कै एक उत्कृष्ट चलचित्रहरु मध्ये एक गनिंदै आएको छ ।

Rajamati

Know more about Nepali Movie 'Rajamati'

सिलु र राजमति दुबै चलचित्रहरु सेल्युलाइड प्रविधीमा बनेका चलचित्रहरु हुन् । यी दुई चलचित्रहरु बनेको अवधीको बीचमा केही अरु पनि चलचित्र नेपाल भाषामा बनेका छन् । ती चलचित्रहरु चरित्र, चिपःनिपः, न्हिला न्हिला हुँ र निपाः ख्वाःपाः हुन् । यी चारवटै चलचित्र भिडियो प्रविधीमा निर्माण गरिएका थिए । जुन प्रविधीलाई चलचित्र निर्माणको सर्वमान्य प्रविधी मानिंदैन । त्यसैले गर्दा ईतिहासको कालखण्डमा ती चलचित्रहरु विलिन हुन पुगे ।

भिडियो प्रविधीमा नै निर्मित भएपनि नेपाल भाषाको चलचित्र ईतिहासमा ती चार चलचित्रहरुको स्थान पनि महत्वपूर्ण नै छ भन्नु पर्दछ । प्रविधीको विकास संगसंगै अहिले भिडियो प्रविधीको विकास भई डिजिटल प्रविधीमा पुगी सकेको छ । डिजिटल प्रविधीमा पनि अत्याधुनिक क्यामेराहरु भित्री सकेको छ भने अहिले मूल धारका भनिने नेपाली चलचित्रहरु समेत अत्याधुनिक उच्च स्तरीय डिजिटल प्र्रविधीमा बनिरहेका छन् । अहिलेसम्मका चलचित्रहरुलाई नियाल्ने हो भने सिलु र राजमति पछि चाण्डालिका, याकः म्ह्याय, न्हायकं, पटाचारा, इहिपा ,पानबती  सबैभन्दा अग्रपंक्तिमा पर्ने चलचित्रहरु हुन् । यी दुई चलचित्र मध्ये “भिन्तुना”  नेपाल अन्तर्राष्ट्रिय आदिबासी चलचित्र महोत्सवमा क्रिटिक्स अवार्ड पनि हासिल गर्न सफल भएको थियो । यस चलचित्रका निर्देशक आर्यम नकःमि हुन् । उनी नेपाल भाषा चलचित्र क्षेत्रका एक प्रतिभाशाली कलाकर्मि हुन् । वास्तवमा एक पटक सुकेर विश्रामको अवस्थामा रहेको नेपाल भाषाको चलचित्र निर्माण क्षेत्रलाई पुनःजागरण गराउने पनि आर्यम नकःमि नै हुन् । नेपाल भाषामा बनेका चलचित्रहरु  मध्य पःखा शिर्षकको एउटा चलचित्र त जापानमा सम्पन्न एउटा चलचित्र महोत्सवमा पुरस्कार जित्न सफल भएको यहाँ उल्लेखनीय हुन आउँछ । नेपाल भाषामा विविध विषयमा चलचित्र बन्ने गरेका छन् भने ती मध्ये प्रेमकथामा बनेको सर्ग मिलाः (राज शाक्य), मतिनाया स्वां (रुपिन डंगोल)सामाजिक परिवेशमा बनेका चलचित्रहरुमा झस्का (प्रभाकरदेव शर्मा), थम्हं म्हूगु गाः(सुरेश शाहि), याकः म्ह्याय् (राजु श्रेष्ठ), न्हाय्कं (आर्यम नकःमि), युवाहरुको कथामा बनेको जिपिं बदमाश मखु (सुरेन्द्र तुलाधर), नेवाः लोक सांस्कृतिक कथामा आधारित गुरुमापा (शान्तराज शाक्य), बौद्ध कालिन कथामा आधारित पटाचारा (रामकृष्ण खड्गी), बौद्ध कथा मै आधारित चाण्डालिका (मनिष श्रेष्ठ) र पुनर्जन्ममा बनेको चलचित्र इहिपा (सुरेश बज्राचार्य), अतृप्त आत्माको कथामा बनेको मतिनाया कलि (सुरेश बज्राचार्य),सामाजिक विसंगतिको कथा तुतां (नविन रोशन ताम्राकार) र चकना (रामशेखर नकःमि), राजनैतिक विषय बस्तुमा बनेको लिधंसा (हरिकृष्ण दुवाल), हिसिमदु, याँ मिखा (रवि डंगोल), पृथक सामाजिक परिवेशलाई समेतिएर बनाएको माया (आर्यम नकःमि र सुनिता राजभण्डारी) र हाकु सुपाँय् (माणिक उराय) लगायतले प्रस्तुत गरिएको छ । नेपाल सरकार ,चलचित्र विकास बोर्डको आयोजनामा सम्पन्न राष्ट्रिय चलचित्र पुरस्कारमा आदिबासी जनजाति भाषाको प्रतिस्पर्धामा नायिका मेलिना मानन्धरले दुइवटा बेग्लाबेग्लै चलचित्रहरु पटाचारा र बाँला मय्जुबाट सर्वश्रेष्ठ अभिनेत्रीको पुरस्कार जित्न सफल भएकी थिइन् भने बाँला मय्जु का निर्देशक पवन जोशी र पटाचारा का निर्देशक रामकृष्ण खड्गी ले पनि सर्वश्रेष्ठ निर्देशकको पुरस्कार जितेकोमात्र नभइ ती दुबै चलचित्रले सर्वश्रेष्ठ चलचित्रको समेत पुरस्कार जित्न सफल भएको थियो । यहाँ उल्लेखित केही चलचित्रहरु बाहेक अधिकाशं चलचित्र हास्य कथामा आधारित छन् । नेपाल भाषामा अत्याधिक रुपमा हास्य चलचित्र नै बनेको पाइन्छ । यसरी हेर्दा नेपाल भाषाका चलचित्रहरुले लामै यात्रा पार गरी सकेको प्रष्टै देखिन्छ । 

bijayratna1133@gmail.com